Kitaplarla, kitap okumakla aranız nasıl? Ne sıklıkla okur ne tür kitapları seversiniz? En azından şu satırları okuyorken okumaya dair bir miktar ilginiz olduğunu düşünüyorum. Zira okumak, saymakla bitmez pek çok faydası olan bir uğraş. Bugün de kitapların, romanların, edebiyatın bir başka faydasından yani psikoterapi ortamında kullanılışından (bibliyoterapi) ve kendi kendine yardım kitaplarını nasıl okumak gerektiği konusunu ele alıyoruz. Bibliyoterapi nedir? Kendi kendine yardım kitaplarından nasıl fayda sağlanır? Kitapla terapi etkisi mümkün mü? Bu yazıda bunlardan bahsedeceğiz.
Öncelikle bibliyoterapi nedir biraz bundan bahsedelim ama yazının daha büyük kısmında kendi kendine yardım kitaplarının nasıl okunması gerektiği, nasıl en yüksek faydayı sağlayabileceğimizi konuşacağız. Bibliyoterapi; en basit tanımıyla kitaplarla terapi diye tanımlanabilir. Kitapların bizlerde psikolojik iyilik hali oluşturduğu keşfedildiği ilk günden beri mi bilemem ama uzun yıllardır psikoterapi ortamında kullanılabilen bir yöntem bibliyoterapi. Kişinin var olan problemlerini çözme sürecinde kendini tanıması, içgörü kazanabilmesi, hayatını daha iyi anlamlandırabilmesi gibi pek çok faydası var kitapları kullanmanın. Yapılan bazı araştırmalarda da kitapların terapiye ek yardımcı bir araç olarak kullanılması; tek başına bir terapi yöntemini uygulamaktan daha etkili bulunmuş. Bu araştırmalara güncel iki örnek olarak David Burns‘e ait meşhur İyi Hissetmek kitabını ve Hakan Türkçapar‘a ait Fark Et, Düşün, Hisset, Yaşa kitabını sayabilirim. İki kitapta yapılan çalışmalarda standart tedaviye ek olarak okunduğunda iyileşmeyi artırmış.
Şimdi bibliyoterapiye çok kabaca bir uzman ve onunla ilerleyen sistematik bir kitap okuma süreci diyebiliriz. Bu yöntem aslında çok kolay görünse de gerek danışman gerek danışan için iyi bir hazırlık ve sistematik bir çalışma süreci. Bir de bunların yanısıra kendi kendine yardım kitapları var ki aslında bu yazının esas konusu da onlar.
Kendine Yardım Kitapları
Kendi kendine yardım kitapları da herhangi bir psikolojik soruna yönelik, okuyan kişinin sorununu tanıması ve çözebilmesi amacıyla, kendi kendine uygulayabileceği yöntemler ile alıştırmaların derlendiği kitaplardır diye tanımlayabilirim. Elbette bir danışma sürecinde danışman veya terapist eşliğinde de kullanılabilir (yani bibliyoterapi) ama bu kitaplar daha çok satın alıp okuyan kişinin kendi kendine uygulayabileceği şekilde yazılmış kitaplardır. Bir örnek vermek gerekirse; özgüvenle alakalı problemlerinizin olduğunu düşünüyorsunuz. Özgüven eksikliği ile alakalı bir kitap alıp oradaki teknikleri uygulayarak sorunlarınızı aşmaya çalışıyor olabilirsiniz. İşte kastettiğim kitaplar bu kitaplar. Buraya iyi bir örnek olduğu için psikonet yayınlarının kitaplarının linkini bırakıyorum isterseniz inceleyebilirsiniz ki herhangi bir reklam amacım yok sadece iyi bir örnek. Ayrıca bu illa kitap olmak zorunda değil YouTube’da izlediğiniz bir video, dinlediğiniz bir podcast de bu kategoriye girebilir.
Kendine Yardım Kitaplarıyla Kendi Psikoloğun Olmak
Psikoterapinin amacı basitçe tanımlarsak kişinin psikolojik sorunlarını tanımlamak, açıklamak, fark etmesini sağlamak ve bu sorunları çözüme kavuşturmak diyebiliriz (Dediğim gibi çok kabaca bir tanımlama yoksa çok çok daha detaylı bir yazı bile yazılabilir bu konuda). Tabi bunu yaparken de en önemli hedefi; görüşme esnasında uygulanan her ne ise bunu kişinin kendi başına yapabiliyor ve görüşmeler bittikten sonra da karşısına çıkan/çıkabilecek sorunlara bu teknikleri uygulayabiliyor olmasıdır. Yani terapinin amaçlarından birisi de kişiyi terapiste bağımlı olmadan zamanla kendi kendinin psikoloğu haline getirebilmektir diyebiliriz. Kendine yardım kitaplarına baktığımızda da genel olarak böyle bir amacı olduğunu görüyoruz. E o zaman esas soruya gelelim; sadece bu kitapları okuyarak kendi sorunlarımın psikoloğu olup psikoterapiye gerek kalmadan dertlerimi çözebilir miyim?
Sözü uzatmadan konuşmak gerekirse hiçbir kendine yardım kitabı, bir ruh sağlığı profesyoneli ile yapılan danışma ve tedavi görüşmelerinin yerine geçmeyi amaçlamaz. İşin doğrusu böyle bir amacı olsa da çok başarıya ulaşamaz. Nasıl ki kanal tedavisi nasıl yapılır diye birkaç makale okuyup kendimize ya da yakınlarımıza kanal tedavisi yapamıyorsak bunu da öyle düşünebiliriz ki sayısız örnek verilebilir. Ancak bu durum bu kitapların etkisiz, gereksiz olduğu anlamına gelmiyor. Bilakis bu kitaplar da doğru seçilip etkili bir şekilde kullanıldığında sorunların klinik düzeye ulaşmasının önüne geçebilir, klinik görüşmeyi gerektirecek düzeye ulaşmamış pek çok sorunu da komple çözebilir. Kitaplarda da zaten ne zaman bir uzmana başvurmak gerektiğinden bahsediyorlar. O nedenle bu konuya şimdilik girmiyorum.
Kitapların terapiye ek olarak uygulanması durumunu yukarda iki kitap örnekliğinde bahsetmiştik. Peki bu kitapları kendimiz bir sorun özelinde okurken, seçerken, uygularken nelere dikkat edeceğiz biraz da bunlardan bahsedelim.
Psikolojik Sorunumuzla Alakalı Kitap Seçerken Nelere Dikkat Etmeli
Kendine yardım kitapları da az önce belirttiğim gibi kişinin sorunlarını tanıması, onu ortaya çıkaran ve sürdüren nedenleri fark etmesi ve bu sorunları çözmesi için yol gösterici olmayı hedefleyen kitaplardır. Hal böyle olunca zorlu zamanlardan geçtiğinizde bu kitaplara bir hevesle sarılıp derdinize çare arıyor olabilirsiniz. Bu hevesin hayal kırıklığına dönüşmemesi için doğru kitabı seçmenin, seçtikten sonra uygun bir okuma yöntemiyle okumanın önemi de aşikar. Peki bir sorununuz var (örneğin özgüven eksikliği) ve şöyle biraz araştırma yapıp bir kitap alacaksınız, gittiniz bir kitapçıya ilgili raftan kitap bakıyorsunuz. Seçerken nelere dikkat edeceksiniz:
Kesin bilgi tüccarlığına, her şeyin çaresi kitaplara dikkat edin. Günümüzde psikolojinin gitgide popüler olması, bunca şeye rağmen bir meslek yasasının olmaması ve daha pek çok sorundan ötürü maalesef fazlasıyla suistimal edilebiliyor. Hal böyle olup da birçok sahte uzman türeyince kitaplarda da her soruna çare olduğunu iddia edenlerin sayısı arttı. Kaldı ki gerçekten bilimsel dayanağı olan kitapların hiçbirinde de şu yöntemi uygulayın depresyonundan travmasına her soruna çare olur diye bir sınır tanımazlık göremezsiniz. Peki nasıl ayırt edebiliriz derseniz öncelikle yazarının internetten hızlıca bir özgeçmişine bakabilirsiniz. Onun dışında kitap belli bir ekole dayanarak sistematik bir şekilde mi yazılmış onu inceleyebilirsiniz. Örneğin, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) temelli yazılmış bir kitap ki benim de burada önereceğim kitaplar BDT temelli kitaplar olacak. (Diğer ekollere dair pek okumadığım için burda zikretmiyorum). Başta söylediğimin tekrar altını çizeyim kesin bilgi tüccarlığına dikkat edin.
Sorununuza uygun doğru kitabı seçin. Her şeyin çaresi bir yöntem olmadığını söyledik. Bu nedenle de iyi yazılmış bir kitap genelde bir soruna özgü olur. Dolayısıyla kitap seçerken de sorununuzu en uygun yansıtan kitabı seçebilirsiniz. Örneğin, kaygı temelli bir sorununuz varken depresyonla alakalı bir kitap almak fayda sağlayabilir ama büyük ihtimalle size vakit kaybettirecektir. Yani uygun kitabı seçmek için öncelikle sorunlarınızı iyi tanımalı sonra kitap için ufak bir araştırma yapmalısınız.
Maddeler uzatılabilir ama uzattıkça da tekrara düşüp tadı kaçabilir. O yüzden uygun bir kitap seçtikten sonraki aşama da kitabı uygun bir şekilde okumak olacaktır. Biraz da kendine yardım kitapları nasıl okunursa daha faydalı olur ve sorunumuzu çözmeye katkı sağlar ona bakalım.
Kendine Yardım Kitaplarını Okurken Nelere Dikkat Etmeli
Bir örnekle ilerlemek gerekirse panik bozukluk ile alakalı bir kendine yardım kitabını aldığınızı varsayalım. Bu kitaptan maksimum fayda sağlamak ve probleminizden kurtulmak için doğru bir okuma yapmak lazım:
Öncelikle elinizdeki kitap bir roman bir hikaye değil. O yüzden de şöyle birkaç günde roman okur gibi okumak size fayda sağlamaz. Zira okuduğunuz kitapta (panik bozukluk örneğinden gidelim) klinik görüşmelerde kullanılan yöntemler ve bu yöntemlerin sorununuzu çözmede nasıl kullanılacağından bahsediyor olacak. Bir çırpıda okuyup bitirmek o nedenle size fayda sağlamaz. Bir yöntem ve zaman dahilinde okumak gerekecek.
Düşünün ki 2 yıldır kaygı temelli bir sorunla uğraşıyorsunuz ve gidip bir kitap aldınız. Burada okurken düşmemeniz gerek bir diğer hata da kısa sürede çözüme kavuşmasını beklemektir. Genellikle bu kitaplarla sonuca varmak birkaç ayınızı alabilir.
Yine kitabı açtığınızda sizlere alıştırmalar, günlük tutmanız gereken kayıtlar, uygulamanız gereken tekrarlar verdiğini göreceksiniz. Burda da yapmanız gereken her bölümü okuduğunuzda iyice pekiştirmeden, gerekli çizelgeleri doldurmadan, alıştırmaları yapmadan bir sonraki bölüme geçmemek olacaktır. Çünkü her bölüm kendinden önceki bölümdeki konu ve alıştırmalar üzerine inşa edilerek yazılıyor. Dolayısıyla alelacele birini bitirip diğerine geçmek size fayda sağlamaz.
Sorunlarınızla alakalı aniden bir düzelme olmayabilir. Zira bu iş ufak adımlarla ve her gün yapılması gereken bir iş. Bu nedenle de kitabı okurken iniş çıkışların olması bazen geriye dönmek gerekebileceği aklınızın bir köşesinde her zaman bulunsun. Verilen uygulamaları, ödevleri düzenli bir şekilde yapmaya ‘iniş çıkışlara’ rağmen dikkat edin.
Birkaç BDT Temelli Kendine Yardım Kitabı Önerisi
O kadar nasıl okunmalı nasıl seçilmeli diye ahkam kesip kitap önermeden kapatmak elbette olmaz. Bu nedenle sorunlarınızın çözümünde fayda sağlayabilecek ve okuyup inceleme fırsatımın olduğu birkaç kitabı da aşağıya listeliyorum. Kitapların detaylı incelemelerini yazdıkça linklerini ekler, yeni kitaplar okudukça da listeyi mutlaka uzatırım tabi ama şimdilik sadece listelemekle yetineceğim.
Fark Et, Düşün, Hisset, Yaşa-Prof. Dr. Hakan Türkçapar
Öfke Kontrol Rehberi-Dr. Robert Puff & Dr. James Seghers
İyi Hissetmek-Dr. David Burns
Birlikte İyi Hissetmek-Dr. David Burns
Panik Atakta-Dr. David Burns
Takıntılarla Başa Çıkma-Christine Purdon & David A. Clark
Depresyon-Doç. Dr. Fuat Torun
Yaygın Kaygı Bozukluğu-Melisa Robichaud & Michel J. Dugas
Özgüveni Keşfedin-Dr. Melanie Fennel
Son olarak…
Sizlerle hala tanışmamışsak Hakkımda sayfasından benimle alakalı daha fazla bilgiye sahip olabilir, Instagram hesabımdan beni takip ederek ya da YouTube kanalımı ziyaret ederek farklı içeriklere ulaşabilir, abone olabilirsiniz. Yine soru, görüş ve önerileriniz için de sosyal hesaplarımdan bana ulaşabilirsiniz.